დღესასწაულის მონაწილეებს ურემი დაჰქონდათ, რომელშიც კალათებითა და ხურჯინებით იყო დატვირთული. სურსათისათვის ურმის მაგივრად  ცხენი ან ვირიც დაჰყავდათ. ზოგჯერ ხურჯინებსა და ტიკებს მებარგულეები ზურგითაც დაატარებდნენ.
ყეენი და მისი ამალა პირველად ახალდაქორწინებულთა ოჯახს ესტუმრებოდა. ეზოში ჯერ კუროები და ბერიკები შედიოდნენ და ოჯახს აფრთხილებდნენ - ყეენი მოდისო. შემდეგ ყეენიც მოდიოდა, ვირიდან გადმოხტებოდა, მასპინძელს დღესასწაულს მიულოცავდა  და იქ მყოფთ კარგი მოსავლის აღებას უსურვებდა; შემდეგ მისთვის განკუთვნილ საბრძანებელზე დაჯდებოდა, ფალოსით მიწას შეეხებოდა და ქაღალდსა და ფანქარს მოითხოვდა.
ყეენი ხშირად მთელ სოფელს ერთად „ბეგრავდა“. იგი სოფლის მოედანზე ან რომელიმე უბანში ჯდებოდა, ქაღალდისაგან გაკეთებულ ჭოგრიტით სოფელს გახედავდა და გადასახადის შეწერას იწყებდა. ბეგარა შედგებოდა ჩარექა ღვინისა, არაყისა და საგზლისაგან, რომელსაც „მუხლის კვერაც“ ერქვა. მასში შედიოდა ერბო, ყველი, ხაბიზგინები, ქადა, ხაჭაპური. ამავე დროს ყეენი ხალხს ტყით, სათიბებითა და საძოვრებით „ასაჩუქრებდა“ – „ვისაც ძროხა ჰყავდა, ცივის მთას დაულოცავდა, ვისაც ცხვარი - ლეკის მთას და ა.შ.“. ახალდაქორწინებულები ყველაზე მეტად იბეგრებოდნენ.
გადასახადის გარდა, თვითეული ოჯახი ვალდებული იყო „საციქველი“ მიეცა ყეენისთვის: ხონჩით ხილს, ჩურჩხელებსა და ყურძენს მიართმევდნენ ხოლმე.
ზოგჯერ ოჯახში მისული ყეენი სიმინდის ტაროდან მარცვალს ჩამოფშვნიდა და ძღვენის გამომტანს მისცემდა, ეს მარცვალი ბარაქიან მარცვლად ითვლებოდა და წიწილების გამოსაჩეკად საბუდარში მჯდომ კრუხს უნდა ეჭამა. „დოვლათის დასაბრუნებლად“ ყეენისათვის ძღვენი უნდა მიერთმიათ- ნახევარი ჩარექა ღვინო, პური, ყველი და სხვა. თუ ვინმე ძღვენს არ უბოძებდა, ყეენი მას სახუმარო ლექსით მიმართავდა, გაგორდებოდა და იტყოდა: მოსავალი არ მოგივათ, სულ ავათ იყავითო“, ხალხი ეხვეწებოდა ყეენს - „ნუ გაგორდები, ქათამი აღარ მოგვკრუხდება, ავად გავხდებითო“.
დღესასწაულის მონაწილენი მიცემული საჩუქრებით მაინც არ კმაყოფილდებიან და ოჯახიდან საჭმელს იტაცებდნენ მთავარი „დამრბევი“ არაბი იყო. ხანდახან არაბი სახლის ბანიდან შუბს ჩაუშვებდა ერდოში, ქალები კი მას ხაბიზგინს წამოაგებდნენ. ის ხაბიზგინას მიწაზე უსვამდა და ჭამდა. არაბი არც ქალების კოცნასა და მათთან არშიყს იკლებდა.
თუ იშვიათად კარზე მომდგარ „ბარაქის მომტან“ ყეენს გადასახადის მიცემაზე ვინმე წინააღმდეგობას გაუწევდა, ყეენი მას ტყვედ წაიყვანდა და აჯარიმებდა, რაც გადასახადის ორმაგად გადახდით გამოიხატებოდა. ურჩს თვალებზე მურს უსვამდნენ - ვითომ თვალები დავთხარეთო, ზოგს კი  შავად უღებავდნენ და ა.შ.
ყეენი ყოველთვის როდი დადიოდა კარდაკარ, გადასახადს მისი მხლებლები აგროვებდნენ. აღსანიშნავია, რომ მდიდრისა და ღარიბის გადასახადს სხვადასხვანაირად ახდევინებდნენ. ყეენი და მისი ამალა მარტო ერთი სოფელს შემოვლით არ კმაყოფილდებოდნენ. ისინი მახლობელ სოფლებშიაც დადიოდნენ და გზაზე „ხარჯს“ კრეფდნენ: ზოგჯერ მხოლოდ ფულს იღებდნენ, ზოგჯერ კი გოზინაყს, ტკბილ კვერს, წაბლს, ჩურჩხელას,არაყსა ღვინოს ითხოვდნენ.
ყეენობის მოსაწყობად გაწეული ხარჯი აკრეფილი ხარკით იფარებოდა. ხარჯს ხშირად ქეიფის მოწყობას ახმარებდნენ მთლიანად, ზოგჯერ კი ამ თანხას სხვა საქმეებისთვისაც იყენებდნენ - ხელმოკლე ოჯახს ან ავადმყოფს ეხმარებოდნენ ან ვინმე ღარიბ გასათხოვარ ქალს მზითვს უმზადებდნენ.
დღესასწაულზე მასობრივი ხასიათის ჭიდაობა იმართებოდა. თავმოყრილი ხალხი ორ ნაწილად იყოფოდა, თვითოეულს თავისი მეთაური, საგანგებოდ შერჩეული მოკრივეები და მოჭიდავეები ჰყავდა. ჭიდაობის თუ ხელჩართული ბრძოლის ფალავანი ხშირად ყეენი იყო, ზოგჯერ -ყეენი და მეფე. ჭიდაობაში კუროებიც იღებდნენ მონაწილეობას.
მებრძოლ ყეენებს ან ყეენსა და მეფის წინ ფლავით სავსე სინები ედგათ, გვერდზე მეალმეებს, ალმები ეკავათ, ხოლო მეჩირაღდნეებს მაშხლები ან ჩირაღდნები, მათ გარშემო კი სხვადასხვა სახის იარაღით შეჭურვილი ალმის დამცველები იდგნენ.
დაფა-ზურნის ხმაზე ორთაბრძოლა იწყებოდა. მესტვირე საჭიდაოს უკრავდა . ჭიდაობის დაწყებამდე, მიუხედავად სიცივისა, მოჭიდავენი წელსზემოთ შიშვლდებოდნენ, ერთმანეთს ესალმებოდნენ, კოცნიდნენ და ცეკვავდნენ. თუ მეფე და ყეენი ჭიდაობდა, წინასწარი შეთანხმებით ყოველთვის ყეენი მარცხდებოდა. მაგრამ ყეენების, კუროებისა და ფალავნების ბრძოლა ნამდვილ ძალასა და მოხერხებაზე იყო დამოკიდებული. გამარჯვებულ მოჭიდავეს ხშირად ასაჩუქრებდნენ, დამარცხებულს კი სიცილს აყრიდნენ. ორთაბრძოლა ყეენსა და დედოფალს შორის იმართებოდა. დედოფლის მიერ ყეენის წაქცევა ცუდი წლის მოსავალს მოასწავებდა, ხოლო თუ პირუკუ მოხდებოდა, მაშინ ხალხი კარგ მოსავლიან წელიწადს მოელოდა და გახარებულს ვაშას შეძახილებით ყეენი ხელში აჰყავდა.
ჭიდაობა ხშირად ხელჩართულ ბრძოლად გადაქცეულა, რომელშიც ხის ხმლები,  შურდულები და კეტები იყო გამოყენებული. ლითონის იარაღის გამოყენება სამარცხვინოდ ითვლებოდა.
ჭიდაობა ზოგჯერ მდინარის პირას და მდინარეშიც იმართებოდა. დამარცხებულ ყეენს თავისი კუროებით საგანგებოდ დაგუბებულ ტბაში ჩააგდებდნენ ან ლაფში ამოავლებდნენ.
ჭიდაობის შემდეგ ყეენი და დედოფალი ურმით, ცხენით, სახედრით ან ხელში აყვანილები მდინარეზე მიჰყავდათ. თუ ბინდი მოუსწრებდათ, დღესასწაულს შუშხუნებისა და ჩირაღდნების შუქზე აგრძელებდნენ. დედოფალს და ყეენს წყალში პირდაპირ ურმით შეიყვანდნენ ან ცხენიდან თუ ვირიდან ხელისკვრით ჩაყრიდნენ. წყალში ჩასული ყეენი ზოგჯერ თასით ღვინოს შესვამდა. შემდეგ ფალოსს მარილს მოაყრიდა, ღვინოს დაასხამდა, დალოცავდა, მოიხსნიდა, წყალში ჩააგდებდა და იტყოდა: „ წადი გამრავლდი ქვეყანაზე, კარგი მოსავალი მოიყვანეო“. ამის შემდეგ ყეენი და დედოფალი ქუდებს მოიხდიდნენ, წყლით აავსებდნენ და ხალხს წუწავდნენ, თან დაილოცებოდნენ, გაგიმრავლდეთ ძროხა, ცხვარი, კრუხი, წიწილა და ასე მრავალი მოგსვლოდეთ პურიო“.
კახეთში არც ყეენს გაშიშვლებას ერიდებოდნენ. მას წყლის დიდ „ნავში“ ან წყლის გეჯაში აგდებდნენ, გვალვა არ იყოს, ნედლი წელიწადი, კარგი მოსავალი მოვიდეს, სეტყვა მოგვშორდესო. წყლიდან ამოყვანილ ყეენს მახლობელ წისქვილში მიიყვანდნენ მშრალ ტანსაცმელს ჩააცმევდნენ და გასახურებლად არაყს ასმევდნენ. დიდი სიცივეების დროს ყეენს წყალში არ ჩააგდებდნენ - „ავათ არ გახდეს და ცუდი მოსავალი არ მოგვიყვანოსო“. მას წყალს დააპკურებდნენ და იტყოდნენ: „ნამი, ნამი, ნამი და მოსავალიო“.
ქართლის ზოგიერთ სოფელში სამი ყეენი ჰყავდათ - ერთი კაცებისა და ორი ქალებისა. ქალის ყეენები წყალში შედიოდნენ, ღვინოს სვავდნენ და ერთმანეთს დაეჭიდებოდნენ. ამავე დროს ხშირად ყეენობაში მონაწილე სხვა ქალებიც შედიოდნენ წყალში და ერთმანეთს წუწავდნენ. სოფლების ღრმა რწმენით, ქალების მიერ გამართული ყეენობის დროს უფრო კარგი მოსავალი მოდიოდა. პური და ღვინოც ბევრი იყო, ავადმყოფებიც აღარ იყო მოსალოდნელი.
ნამიანი წყლის დასაბედებლად გუთნით „წყლის მოხვნაც“ იცოდნენ. გუთნის ღირღიტაზე  მსხდომი ყეენი და დედოფალი გუთანში შებმულ მამაკაცებს - მეხრეებს ხევში ჩაჰყავდათ და წყალში გაატარებდნენ - „წყალს მოხნავდნენ“, ყეენი და დედოფალი აქაც კი ერთმანეთის ხვევნა კოცნაში იყვნენ.
წყლიდან ამოსულები ზოგჯერ იქვე ფილაქნის კერებს მართავდნენ და ზედ ხორცის მოსახარშ ქვაბებს დგამდნენ, სახელდახელო სუფრას შლიდნენ და დაგროვილ „საციქველს“ პირს უსინჯავდნენ. დიდი ლხინი კი ყეენობის ბოლოს, საღამოს ან მეორე დღეს, გაიმართებოდა. ზოგჯერ გამარჯვებული მხარე დამარცხებულს მოკრეფილ ხარკს წაართმევდა და ცალკე ქეიფობდა.
მართალია ყეენობის დროს უამრავი სურსათ-სანოვაგე გროვდებოდა, მაგრამ მაინც დღესასწაულისათვის შეგროვილი ფულის ნაწილიც იხარჯებოდა. ამავე დროს ყეენობის ყველა მონაწილეს თავისი ოჯახის „ნამზადიც“ მოჰქონდა. სადილისა თუ ვახშმის მზადება ქალებს ჰქონდათ დავალებული, მაგრამ ლხინში მონაწილეობა ეკრძალებოდათ.
თავშეყრილობის თამამად ყეენს ირჩევდნენ; გონიერი და კარგად მოლაპარაკე კაცის არჩევაც იცოდნენ. პირველად ყეენს დალოცავდნენ, კარგ ფეხსა და ბედნიერი წლის მოყვანას უსურვებდნენ. ლხინის ერთერთი მიზანი ხომ ყეენის გამხიარულება იყო - „თუ ყეენი კარგ დროს ატარებს, დაილოცებოდნენ: „ღმერთმა ადღეგრძელოს ხარის ქედი, გუთნის ყელი, ცის ნამი და დედამიწის მოსავალი, ყეენმა გაზაფხული კარგი მოგვიყვანოს, ნამი არ მოგვაკლოსო“.
ყეენობის ლხინი ერთ კვირას გრძელდებოდა. ლხინის დროს წრიული და ორსართულიანი ფერხულები და სხვა თამაშობანი იმართებოდა.
ასევე მთავრდებოდა ეს მხიარული დღესასწაული, სოფელი სიმშვიდეს ეძლეოდა და საქმიანი ცხოვრების ფერხულში  დგებოდა.

     *  *  *  

     *  *  *  

ბერიკაობა-ყეენობის   დღესასწაულს უკვე XIX საუკუნეში მიიპყრო ქართველ მოღვაწეთა და მკვლევართა ყურადღება. ამ დროს პერიოდიკის ფურცლებზე გვხვდება  რ. ერისთავის, გ, წერეთლის, ალ. ხახანაშვილის და სხვათა ნარკვევები, რომლებშიც დღესასწაულის აღწერასთან ერთად, სწორედ იყო შენიშნული მისი თავდაპირველი წარმართული ბუნება. დღესასწაულის შესწავლამ  შემდგომი გაღრმავება ჰპოვა საბჭოთა მკვლევართა - კ. კეკელიძის, მ. აბრამიშვილის. ს. მაკალათიას, ივ. ჯავახიშვილის, დ. ჯანდელიძის, ვ. ბარდაველიძის და სხვა. - შრომებში. ბერიკაობა თავისი ეროტიულ-სექსუალური წესებით ბუნების აღორძინების დღესასწაულს დაუკავშირდა და ქართული თეატრის უძველესი სათავეებიც იქ მოიძებნა.
საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში მოპარული ეთნოგრაფიული მასალა გვარწმუნებს, რომ ბერიკაობა-ყეენობა არ არის წარმოშობით ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი ორი სხვადასხვა დღეობა, როგორც ეს სამეცნიერო ლიტერატურშია ცნობილი, არამედ ყეენობა ბერიკაობის საფუძველზე ჩამოყალიბებული დღესასწაულია, რომელშიაც ბერიკაობიდან მომდინარე წარმართული ხასიათის ელემენტებთან ერთად ქართული ერის ისტორიული  წარსულის ცალკეული ეპიზოდებიც აისახა.
ბერიკაობა-ყეენობის მსგავსი წარმართული დღესასწაულები, სხვადასხვა ცხოვრებად შენიღბულ პერსონაჟთა მონაწილეობით, ფართოდ იყო გავრცელებული ძველ აღმოსავლეთისა და ელინურ სამყაროში: ასეთებია - მესოპოტამიური თამუზის და მიტანიური იშთარის, ფინიკიური ადონისის და ასტარტას, ბერძნული დემეტრას და დიონისეს მრავალდღიანი მისტერიები. ანალოგიური ხასიათის დღესასწაულები მასობრივი კარნავლების სახით ევროპის ხალხთა  ყოფაში ბოლო დრომდე იყო შემორჩენილი.
ბერიკაობა -ყეენობის პირვანდელ ბუნებას ხსნის დღესასწაულის ძირითადი შემადგენელი ელემენტების  (დღესასწაულის მონაწილეთა ნიღბები, ტანსაცმელი, უმთავრესი რიტუალები და სხვა). ანალიზი შედარებითი რელიგიური მონაცემების შუქზე).
როგორც ვნახეთ, დღესასწაულის მთავარი მონაწილე ბერიკა და ზოგი სხვა პერსონაჟი თხის  რქებითა და წვერებით ირთვებოდა და შავი ნაბადის ნიღაბს ატარებდა. ზოგჯერ ის ნიღბის მაგივრად სახეს შავად იღებავდა; ვინაიდან თხის რქები, წვერები და სიშავე ბერიკას ნიღაბში ერთმანეთისაგან განუყრელად არიან წარმოდგენილნი, ბუნებრივია დავასკვნათ, რომ ბერიკას ნიღაბი თავდაპირველი სახით შავი თხის ნიღაბი იყო. საგულისხმოა, რომ სახის გამურვა თუ შავი თხის მონაწილეობა უძველესი აგრარული დღესასწაულებისათვის იყო დამახასიათებელი.
ელინურ სამყაროში ბუნების აღორძინებასთან დაკავშირებულ დემეტრისა და დიონისეს დღესასწაულებში დემეტრა გამურული იყო, ხოლო დიონისე შავი თხის ტყავს ატარებდა. ამ დღესასწაულთა სხვა მონაწილეებიც სახე გამურულნი იყვნენ ან შავი ნიღბებით ირთვებოდნენ.
მესოპოტამიური ღვთაების თამუზისადმი მიძღვნილ საგაზაფხულო დღესასწაულშიც ერთ-ერთი მონაწილე თხის ტყავებითა და რქებით იყო წარმოდგენილი, სახეზე კი შავი ნაბდის ნიღაბი ეკეთა.
აგრარულ დღესასწაულში თხის გამოსახულების, შავი ნიღბის და შავი ფერის მონაწილეობა იმ კონცეფციის საფუძველზე უნდა აიხსნა, რომლის თანახმადაც მიწის განმასახიერებელი ღვთაება შავი ფერით იყო ცნობილი. ბერიკაობა-ყეენობის მთავარი პერსონაჟის - ბერიკას მიერ თხის გამომსახველი ნიღბის ტარება მიწის კულტთან იყო დაკავშირებული და მიწის უხვი მოსავლის მიღების საქმეს ემსახურებოდა.
ბერიკაობა-ყეენობის მთავარ პერსონაჟთა ჩაცმულობიდან, ნიღაბს გარდა, ცხვრის ტყაპუჭი, თხის ტყავწამოსასხამი და ფალოსი იპყრობს ყურადღებას.
რელიიგიის ისტორიიდან ცნობილია, რომ უძველეს ხალხებში თხასა და ცხვარს დიდი ნაყოფიერების  ძალა მიეწერებოდათ. ამით იყო შეპირობებული  ცხვრისა და თხის გამოსახულებისა და ტყავ-ბეწვისა განსაკუთრებული როლი აგრარულ კულტებში.
ირკვევა ისიც, რომ ბერიკა ფუნქციონალურ მსგავსებას ამჟღავნებს ზოგად ქართულ ღვთაება ბოსელ-ბოსლა და ქრისტიანულ წმინდა ბასილთან, რომელიც, როგორც ვ. ბარდაველიძემ გაარკვია, სქესობრივი განაყოფიერების, საქონლის და ადამიანთა გამრავლების, მოსავლიანობისა და დოვლათიანობის უზენაეს მფარველად ითვლება. საქართველოს ზოგი კუთხის ახალი წლის რიტუალში თხის ნიღბით გამოსახული პირი ერთ შემთხვევაში ბერიკას, ხოლო მეორე შემთხვევაში ბასილს განასახიერებდა, ამავე დროს ბასილის კვერს კერია-ბერა ერქვა და ბერიკები თავიანთ თავს წმინდა ბასილთან აიგივებდნენ. ბასილსა და ბერიკას მსგავსებას ის ფაქტიც უნდა ადასტურებდეს, რომ ბერიკა და სააახალწლო რიტუალი პური ბასილა მამრობითობის აღმნიშვნელი ასოთი იყო წარმოდგენილი; ორივეს მიზანს ადამიანის, მცენარეთა და ცხოველთა განაყოფიერებაზე ზემოქმედების მოხდენა წარმოადგენდა.
ახალი წლის და საგაზაფხულო დღესასწაულის რიტუალში ფიქსირებულია ბასილას , ბერისა და ბერიკას ერთი და იგივე ფუნქცია ერთის მხრივ ადასტურებს ბერის, ბასილასა და ბერიკას იგივეობას, ხოლო მეორე მხრივ მათ გენეტურ კავშირზე მიუთითებს.
განვითარებული თხის კულტის არსებობაზე უნდა მიუთითებდეს ისიც, რომ ქართველთა უძველეს ღმერთად ცნობილია ბოჩი, რომელიც თხას აღნიშნავს. ბოსლას თხის კულტთან კავშირზე მიუთითებს შემდეგი ფაქტიც: სამეგრელოში გვალვასთან დაკავშირებულ წეს-ჩვეულებაში ძირითადი მნიშვნელობა ჰქონდა თხისა და მისი ფიტულის შეწირვის ფაქტს. ეს წეს-ჩვეულება დაკავშირებული იყო ტყის სულის ოჩოკოჩის შესახებ არსებულ ხალხურ რწმენასთან. ამავე დღესასწაულს ხევში ვაჩილობას ეძახიან. ცნობილია ოსური ვაცილას  და ბოსლას კავშირი. ეს საყურადღებო თანხვედრილობა კი არკვევს ვაცილას თხასთან კავშირს , რაც ბერიკა- ბოსლას კავშირზე უნდა მიუთითებდეს.
როგორც ჩანს, ბერიკა წარმოადგენდა საქონლისა, ადამიანთა გამრავლებისა და მოსავლიანობისათვის განკუთვნილ დღესასწაულს მთავარ ითიფალურ პერსონაჟს, რომელიც ძირითადად თხის სახით იყო წარმოდგენილი.
ბერიკაობა-ყეენობისათვის ძალზე დამახასიათებელი ფალიური კულტი (გამოვლენილი დღესასწაულის ნივთიერი ატრიბუტებისა და სექსუალური რიტუალების სახით) ორგანულად გამომდინარეობს მისი არსებიდან: ამ საზაფხულო დღესასწაულის მიზანს ხომ ბუნების აღორძინება წარმოადგენდა.
ფალოსის კულტი უნივერსალური რელიგიური ინსტიტუტია,  რომელიც განსაკუთვრებით კონცენტრირებული იყო მოკვდავ და მკვდრეთით აღმდგომ ღვთაებების გარშემო. ამ დღესასწაულების დროს ხალხი სქესობრივ ექსცეზებს აწყობდა, რომლის მიზანს ბუნების ძალების აღორძინება წარმოადგენდა. თავდაპირველად ეს სქესობრივი ურთიერთობანი მასობრივი ხასიათის ატარებდნენ, ხოლო რელიგიური აზროვნების განვითარების შემდგომ საფეხურებზე ისინი, ალბათ, სქესობრივი განაყოფიერებისა და გამრავლებისა მფარველი ღვთაების მსახურებისა და თაყვანისცემისა გამოხატულებად იქცნენ.
აღნიშნული დღესასწაულისათვის ნიშანდობრივია აგრეთვე გუთნით წყლის მოხვნის რიტუალი, რომელიც, გ. ჩიტაიას მოსაზრებით, სიმბოლურად ბუნების განაყოფიერებისა და წვიმის გამომწვევ მაგიურ აქტს წარმოადგენს.
ასეთი წესი სრულდებოდა დიონისეს დღესასწაულშიც: თხის ტყავსა და ნიღაბში გამოწყობილი მონაწილენი გუთანში ებმებოდნენ და მოსავალზე ლოცულობდნენ.
დღესასწაულის აგრარული ბუნების გამოსავლენად უკვე აღნიშნულ წესჩვეულბებთან ერთად საყურადღებოა სხვადასხვა სახის საწესო რიტუალები: ქორწინების, სიკვდილისა და გაცოცხლების, ფერხული, ფრინველისა და წყლის კულტის გადმონაშთები და სხვა.
განსაკუთვრებით საგულისხმოა სიმბოლური ქორწინების რიტუალი, რომელიც , ბერიკაობა-ყეენობის გარდა, სვანეთში ტელეფიასა და პურეულის ქალ-ღვთაება ლამარიას დღესასწაულშიც დასტურდება.
ღვთაებათა ქორწინებასა და სქესობრივი ლტოლვის რიტუალები ცნობილი იყო ძველი ხალხების (ბერძენი, რომაელები, ეგვიპტელები) რელიგიებშიაც. უკანასკნელ ხანებამდე ერაყელ ქურთებშიც თამუზისადმი მიძღვნილ საგაზაფხულო დღესასწაულში ქორწინება სექსუალური ურთიერთობის სიმულაციით მთავრდებოდა, რაც განაყოფიერების ღვთაებისადმი თაყვანისცემის გადმონაშთს წარმოადგენდა. ეს ურთიერთობა ამ რიტუალში  თავდაპირველად რეალური მოქმედების სიმულაცია როდი იყო; ამგვარი კავშირი ნამდვილად მყარდებოდა მამაკაცსა და ქალს შორის.
რას გულისხმობდა დღესასწაულის მთავარი მონაწილის ბერიკას სიკვდილისა და გაცოცხლების რიტუალი? ამგვარი რიტუალი ახლო ანალოგს პოულობს ბაბილონური თამუზის, ხეთების ნაყოფიერებისა და სიცოცხლის ღმერთის ტელეფინუსის  და აგრეთვე დიონისეს დღესასწაულებში. ბერიკას სიკვდილისა და გაცოცხლების რიტუალში ღვთაების სიკვდილი და გაცოცხლებაა ნაგულისხმევი. ბუნების აღორძინებისათვის განკუთვნილ დღესასწაულში ნაყოფიერების გამომსახველ პერსონაჟათ ხოცავდნენ იმისათვის, რათა გაცოცხლების შემდეგ მათ განაყოფიერების თვისება და ძალა გარე სამყაროსათვის გადაეცათ.
ბერიკაობა-ყეენობაში დასტურდება აგრეთვე ფრინველის კულტიც. თუ ქართლში ყეენი მამლის თავით იყო შემკული, კახეთში ყეენის ქუდს მაგივრობას კრუხიანი საბუდარი ეწეოდა. ყეენის მორთულობის ეს თვისებურება ქართველების უძველეს რწმენა-წარმოდგენებს ასახავს, რომლის მიხედვითაც ქათამი როგორც მზესთან ასოცირებული ფრინველი ნაყოფიერების  ღვთაების ერთ-ერთ ატრიბუტსაც წარმოადგენდა.
რაც შეეხება ყეენის წყლით დასველების წესს,იგი წვიმის გამომწვევ და განაყოფიერების მაგიურ აქტად არის მიჩენილი. ივანე ჯავახიშვილის ლაზარობის დღესასწაულს მთავარი პირის წყალში ჩაგდება ან მისი დასველება წარმართულ დროინდელ  ღრუბელთა ბატონის ღვთაებისადმი ადამიანის მსხვერპლად შეწირვის სიმბოლურ მოქმედებად მიაჩნია.
ორიოდე სიტყვა იმ ცეკვების შესახებ, რომელიც ბერიკაობა-ყეენობაში სრულდებოდა. აღნიშნული ითიფალური ცეკვები და სექსუალური ურთიერთობის ამსახველი მოქმედებანი, ისევე როგორც წრიული და ორსართულიანი ფერხულები, ბუნების ძალების განდიდებისა და საქონლის, მოსვლისა და ადამიანის გამრავლებისათვის იყო გამიზნული.
ამრიგად, შედარებითი მონაცემების გათვალისწინების შედეგად ირკვევა, რომ ბერიკაობა-ყეენობა ნაყოფიერებასთან  და აღორძინებასთან დაკავშირებული მრავალდღიანი აგრარული საგაზაფხულო დღესასწაულია. ამგვარი იყო ბერიკაობა-ყეენობის თავდაპირველი ხასიათი. ქართული ხალხის ხანგრძლივი ისტორიის მანძილზე დღესასწაულმა მთელი რიგი ცვლილებები განიცადა , მასში გარკვეული ასახვა ჰპოვა საქართველოს ისტორიულმა წარსულმა, მომხდურ მტერთან გამუდმებულმა ომებმა და სოციალურ პოლიტიკური ცხოვრების სხვადასხვა მომენტმა.

სტატიის ავტორი – ჯულიეტა რუხაძე;