niSnoba-qorwilobebi TuSeTSi

თუშეთში ნიშნობა-ქორწილობათა დრო მარიამობის თვე, მარიამობის მარხვა და მარხვის შემდეგი ორი კვირა იყო. მარხვაში ხდებოდა ქალ-ვაჟთა დანიშვნა, ხოლო „გახსნის“ შემდეგ, ე.ი. მარიამობის თვის მეორე ნახევარში იმართებოდა ქორწილები.

ქალის ამორჩევა

ვაჟისა და ქალის საქორწილო ასაკი მკაცრად განსაზღვრული არასოდეს ყოფილა, იგი მერყეობდა თექვსმეტ-ჩვიდმეტიდან ოცდაათ-ოცდათხუთმეტი წლის ასაკის ინტერვალებში. ყველაფერი იმაზე იყო დამოკიდებული, თუ როდიდან იქნებოდა ვაჟი „კაცად ნაქნარი“, ხოლო ქალი – „ქალად ნაქნარი“, ე.ი. რამდენად იყვნენ ისინი სოციალურად მოწიფებულნი: ვაჟი – ოჯახის უფროსად, ხოლო ქალი – ოჯახის დედად.
ინიციატივას ყოველთვის ვაჟის მხარე იღებდა.  ვაჟის მამა, თუ მამა არ ჰყავდა, დედა, ან ის, ვისაც უფროსობის სიტყვა ეთქმოდა ოჯახში, მოეთათბირებოდა ნათესაობას, ძირითადად მამაკაცებს: ბიძებს, სრულასაკოვან ბიძაშვილებს, დედის ძმას ან დედის მხრიდან უახლოეს ნათესავებს. იბჭობდნენ, განსჯიდნენ, არჩევდნენ სარძლოებს.  ბოლოს ვინმეზე შეაჩერებდნენ არჩევანს და შეუდგებოდნენ საქმის არსებითად მოგვარებას: გაიკითხავდნენ ქალის ასავალ-დასავალს. ამ დროს, პირველ ყოვლისა, დაადგენენ, „ერგებოდა“ თუ არა ვაჟი და ქალი ერთმანეთს. გამორიცხული იყო სისხლით ნათესავთა ცოლ-ქმრობა, რაც უნდა შორეული ფესვები ჰქონოდა მას. გადამწყვეტი სიტყვა ამ შემთხვევაში გვარის უხუცეს კაცებსა და ქალებს ეკუთვნოდა. გაიკითხავდნენ ქალის როგორც მამის, ისე დედის მხარის წინაპრების ამბავს და შთამომავლობის საკითხს. შემდეგ გაარკვევდნენ, თუ როგორი საქმის ქალი იყო, როგორი მეოჯახე, „გულენადატეული“ თუ იყო, ხათრი და რიდი თუ ჰქონდა უფროსებისა. არ მოსწონდათ „ხეტოლა“ – უსაქმური, „შედო“,  „შამშალი“ – სახლში უსუფთაო, უწესრიგო, „გამოხმა’ი“ – მატრაკვეცა, „ტყვარეშა’ი“ – ზედმეტად თამამი. მაინცდამაინც არავინ კითხულობდა ქალის გარეგნობას, გარეგნულ ნაკლსა თუ ღირსებას. სიკოჭლით ქალის დაწუნება ხომ საძრახისიც კი იყო.
ქალის შერჩევისა მთელი ეს პროცესი ვაჟის მონაწილეობის გარეშე მიმდინარეობდა. ხშირად მან არც კი იცოდა, რომ დაქორწინებას უპირებდნენ. ვაჟი ცხვარში იყო და ზოგჯერ თვეები ისე გაივლიდა, რომ სოფლის ამბავს მას ვერავინ ატყობინებდა.

მარჯაკალი (შუამავალი)

საბოლოოდ რომ შეაჩერებდნენ არჩევანს გარკვეულ ქალზე, სთხოვდნენ რომელსამე საპატიო პირს, ღირსეულ კაცს გვარბიძაშვილობაში ან სოფელ–მეზობლობაში „მარჯაკლობას“ – შუამავლობას სარძლოდ ამორჩეული ქალის ოჯახთან.
მარჯაკალი გაიკითხავდა, დაადგენდა, თუ როდის იქნებოდა ქალის ოჯახის უფროსი სახლში და  მარიამობის მარხვის ერთ შაბათს დღეს, მზის ჩასვლისას იმ ანგარიშით, რომ შებინდებისას შესულიყო საპატარძლოს სოფელში, მხედარი დინჯად გავიდოდა ვაჟის სოფლიდან.
ოჯახში მისული მარჯაკალი მასპინძელს მოახსენებდა მისვლის მიზეზს. იგი  მთელ მჭევრმეტყველურ უნარ-შესაძლებლობებს გამოიყენებდა  სასიძოს ოჯახის ყველა ღირსების წარმოასადგენად; ეუბნებოდა: დასაწუნი ხალხი რომ არ არიან, ეს თქვენც იცით, თუ არ იცით, იკითხავთ და გაიგებთო. ბევრი ძმა ჰყავს და ძროხაც, ხარ გუთანიც საკუთარი უბიათ და წყალ-წისქვილიც თავისი უბრუნავს, ქვაბ-ზარფუშსა და კოდ-კასრსა თუ სხვა რვალეულს ხომ კითხვაც არ უნდაო. მაგათ ოჯახზე აუგი და ცუდ-ჭური ხომ არსად გაგონილაო. ბიჭიც კარგიაო, დააყოლებდა ბოლოს, თავის ჟამთ ცხვრიდან მოუსვლელია და ახლაც ცხვარშიაო.
დედისერთა ვაჟი სასურველ სასიძოდ ითვლებოდა თუშეთში და მარჯაკალიც დიდი რიხით ამბობდა: ქონების გამყოფი არავინა ჰყავს, ერთი მამა-შვილნი არიან და ცხვარ-საქონი ბევრი ჰყავსო. თუ სასიძო ობოლი იყო, მის შესახებაც ბევრ რამეს იტყოდა ენაწყლიანი მარჯაკალი: უდედმამოდ, ცხვათაშვილობაში გაზრდილი ბალღია, რაცა აქვს, სულ თავისი შრომითა აქვს მოპოვებული, პატრონი რომ გაუჩნდება, უფრო მეტს მოინაგრებენ და კარგად იცხოვრებენო.
მასპინძელი უსიტყვოდ მოუსმენდა მარკჯაკალს. ბოლოს ეტყოდა: აბა რა გითხრა, ავწონ-დავწონით, გვარი მყავს, ბიძაშვილები, სხვა ნათესავები, ან დედის ძმა რას იტყვის, შვილი იმათიც არის. გავიკითხავთ, გამოვიკითხავთ და მოდი, ერთი კვირის მერე გაიგე ამბავიო. ამით თავდებოდა მარჯაკლობის პირველი ეტაპი – „პირის ხილვა“.
ქალი საუბრის დასაწყისში იქვე იყო ხოლმე, მაგრამ როგორც კი სიტყვა მის გათხოვებაზე ჩამოვარდებოდა, გავიდოდა ოთახიდან და ამის შემდეგ არა თუ მარჯაკლის, არამედ ხელის მთხოვნელთა ნებისმიერი ნათესავის გამოჩენისას იმალებოდა და არ ეჩვენებოდა.
მეორედ უკვე წინასწარ დანიშნულ დღეს მიდიოდა მარჯაკალი. მან იცოდა, გადაწყვეტილ პასუხს ვერც ახლა მიიღებდა, მაგრამ შეატყობდა როგორი პირი უჩანდა საქმეს: თუ ქალის პატრონს განზრახული ჰქონდა, რომ ამ მთხოვნელს უარი შეეთვალა, თავაზიანად მოიცილებდა მარჯაკალს, ხოლო თუ სასიძო მასაც მოსწონდა და საქმის დადებითად გადაწყვეტას ფიქრობდა, უკვე იწყებდა მარჯაკლის „ხელთ ხვევას“.
ბოლოს დგებოდა დანიშნული დღეც, დღე „ხელმიცემისა“. ოჯახში გაიმართებოდა ღია საუბარი, რომელსაც რიტუალური ხასიათი უფრო ჰქონდა, ვიდრე არსებითი. შემდეგ მარჯაკალს სთხოვდნენ გარეთ გასულიყო და მიეცა საშუალება მოელაპარაკათ. ისიც გავიდოდა და იცდიდა მანამ, სანამ არ დაუძახებდნენ.
ბოლოს ქალს შემოიყვანენ და ჰკითხავდნენ, ჩვენ გადავწყვიტეთ, რომ ამა და ამ ოჯახს მიგცეთ და შენ რას იტყვიო. ქალი, თუმცა იშვიათად იცნობდა თავის მომავალ საქმროს, მაგრამ მაინც ჰქონდა გარკვეული წარმოდგენა მისი პიროვნების შესახებ: ზოგი უქებდა მას, ზოგი უძაგებდა და იმისდა მიხედვით, თუ რომელ მხარეს უფრო ენდობოდა იგი, გამოეკვეთებოდა თვალსაზრისი თავისი მომავალი ბედის მიმართ. თუ მას გათხოვება ჭკუაში უჯდებოდა,თავისიანებთან მორცხვად დახრიდა თავს და იტყოდა: „ჩემი პატრონები თქვენა ხართ და თქვენი ნებაა, თუნდა წყალში გადამაგდეთო“; ხოლო თუ გათხოვება არა სწადდა, არაფერს იტყოდა, ჩუმად იტირებდა მხოლოდ. მის აზრსა  მაინცდამაინც დიდ მნიშვნელობას არავინ ანიჭებდა და მამა ან ძმა შეუწყრებოდნენ, კარგი, გაჩუმდი, აქ სატირალი არაფერიაო. მას კვლავ გაიყვანდნენ და მარჯაკალს შინ შემოიხმობედნენ. მარჯაკალი შემოიტანდა თან თავის ხურჯინსაც. გაიშლებოდა სახელდახელო სუფრა, ამასობაში სახლი მეზობლებით აივსებოდა. გაიმართებოდაა ლხინი, ცეკვა-თამაში, ხშირად გათენებამდის.
მარჯაკალი ჩქარობდა სასიხარულო ამბის მიტანას ბიჭის ოჯახში. ყიჟინითა და თოფის სროლით შეაგელვებდა  ცხენს სოფელში.

„ლიშნობა“ (ნიშნობა)

„ხელმიცემის“ შემდეგ ვაჟისა და ქალის ოჯახებს შორის იმართებოდა პირდაპირი მოლაპარაკება  ნიშნობა-ქორწილობასთან დაკავშირებულ პრაქტიკულ საკითხებზე. ამას ორი-სამი კვირა მაინც სჭირდებოდა.
ამ მოლაპარაკებას მოჰყვებოდაა „ლიშნობა“, ანუ როგორც თუშები ამბობდნენ- „ლიშნის წაღება“. „ლიშანი“ ქალისთვის ვაჟის ოჯახის მიერ მიტანილი საქორწილო საწინდარი იყო, რომელშიც ცოტაოდენი ფული, ტანსაცმელი და სამკაულები შედიოდა. სასმელ-საჭმელი – „ლიშნობისთვის“ ვაჟიანებს მიჰქონდათ. „ლიშნობის“ ღამეს დათქვამდნენ ქორწილის დღეს, როგორც წესი, მარიამობის თვის მეორე ნახევარში, მარხვის გახსნის შემდეგ.
მთელი ეს წინასაქორწინო სამზადისი ისე მოთავდებოდა, ვაჟმა ნიშნობის შესახებ ხშირად არც კი იცოდა. ქორწილის დღის დათქმის შემდეგ კი გაუგზავნიდნენ კაცს „ბადლად“, რომ გარკვეული დროით ცხვარში შენაცვლებოდა და შეუთვლიდნენ, ამ და ამ დღეს ქორწილი გაქვს და ჩამოდიო.

ქორწილი

ქორწილის სამზადისში მთელი გვარ-ბიძაშვილობა და სოფელ-მეზობლობა იღებდა მონაწილეობას, მზადდებოდა შეშა, იხარშებოდა „ალუდი“. ქორწილამდე ორი დღით ადრე ქალები პურის ცხობას იწყებდნენ.
ქორწილის დღისთვის ვაჟის მშობლები „მოპატიჟის“ პირით მოიწვევდნენ „გარსოფლით“ – სხვა სოფლელ ნათესაობას, ახალგაზრდებს (ჯეილებს) წინა დღისთვის – სამაყრედ, სხვებს კი მეორე დღისთვის – საქორწილოდ.
სიძის ოჯახში „წეს-რიგის დაყენების“ – ცოტა წაპურმარილების შემდეგ, მზის დახრისას,  ოცი-ოცდახუთი ცხენოსნისგან შემდგარი მაყრიონი დაადგებოდა გზას. ერთი, ყველაზე დარბაისელი, „ბიჭის ეჯიფი“ იყო, ის მეთაურობდა მაყრიონს ზრუნავდა ქორწილის მთელი ცერემონიალის წეს-რიგიანად ჩატარებაზე. ერთი ქალიც მიჰყვებოდა – „ბიჭის დადი“ – პატივსაცემი მანდილოსანი ვაჟის ახლობლებიდან, აუცილებლად გათხოვილი. მას მაყრიონის უკან დაბრუნებისას და შემდეგ მთელი ქორწილის განმავლობაშიც პატარძლის პატრონობა ევალებოდა. ერთი შეკაზმული ცხენი  მარქაფად მიჰყავდათ - პატარძლისთვის.  ლაღი ნავარდით გაუდგებოდნენ გზას სიმღერით. საპატარძლოს სოფელს რომ მიუახლოვდებოდნენ, მხიარულება მატულობდა, ცხენებს აფიცხებდნენ, თოფებს დაცლიდნენ და ცხენთა დგრიალით გულდაგულ წავიდოდნენ სოფლისკენ.
ქალის სოფლელები მაყარს გულითადად ხვდებოდნენ, ცხენებს ჩამოართმევდნენ. ნეფეს ეჯიფ-დადითა და მაყრებით შეუძღვებოდნენ ქალის ოჯახში მცირე სუფრასთან. სხვები დასხდებოდნენ, ეჯიფი ფეხზე ტრიალებდა, მოიკითხავდა დედოფლის ადგილსამყოფელს. მას მიიყვანდნენ იმ სახლში სადაც მორთული პატარძალი თავის დადებთან ერთად იყო ჩაკეტილი. ეჯიფი მიადგებოდა კარს და მოითხოვდა შეშვებას. შიგნით მყოფნი კარს ცოტათი შეხსნიდნენ და ეჯიფისგან „კარგასამღეოს“ – გარკვეულ თანხას მოითხოვდნენ. ეჯიფი ცოტას შესთავაზებდა, ისინი მეტს თხოულობდნენ. იყო ერთი ვაჭრობა და ხუმრობა. ბოლოს შეთანხმდებოდნენ და ეჯიფს შიგნით შეუშვებდნენ. „კარგასამღეოში“ ეჯიფისთვის გამორთმეულ თანხას, რომელსაც სიმბოლური ხასიათი ჰქონდა და სულ ხუთ-ათიოდე მანეთს შეადგენდა, ქალის დადს გადასცემდნენ. შემდეგ იგი ამ ფულს სხვა „გადასალოცთან“ ერთად ჯვართან დებდა. შიგნით ეჯიფს აცეკვებდნენ და პატარძალს გამოატანდნენ.
„საპატარზლოებში“  გამოწყობილ პატარძალს: „კოჭიანი წუღები“ – მაღალქუსლიანი ფეხსაცმელი, „ქუქუმიანი“ კაბა, კაბაზე ქათიბი, ქათიბის შიგნით „უბიანი“ – ვერცხლის „ასხმული შიბებით“, ძოწებითა და ვერცხლისავე ჯვრებით მორთული ხავერდის ფარაგა და გულსაფერი. თავზე ეხურა „კუჭურა“, რომლის  ქვეშიდან დალალები ჰქონდა წინ გადმოშვებული. ზემოდან აბრეშუმის ბაღდადის პირბადე სახესა და თავს მთლიანად უფარავდა. პატარძალი ეჯიფს ხელმოკიდებული მიჰყავდა, უკან მიჰყვებოდა ქალების გუნდი საქორწილო სიმღერითა და მუსიკით- დაფა-ზურნით ან გარმონით დოლის გარეშე. ასე შევიდოდნენ სახლში, სადაც სიძე და მაყრიონი ელოდათ. პატარძალს რომ შეიყვანდნენ, ქალის მაყრები სიძეს ხუმრობით შესძახებდნენ, ადექი,  ბიჭო, ადექიო. ზოგი მართლა წამოდგებოდა, რაც შემდეგ ქალის მაყრების ხუმრობის საგნად გადაიქცევოდა ხოლმე: ჩვენს ქალს ფეხზე აუდგაო. შემდეგ ეჯიფი ქალს წინ გაატარებდა და სიძეს მიუსვამდა გვერდით. გაშლიდნენ ნეფიონის მოტანილ პურ-მარილს, ეჯიფი სანთელს აანთებდა და თავისივე მოტანილი სასმელით ახალშეუღლებულებს დალოცავდა. აქ დიდხანს არ რჩებოდნენ. მაყრებს მეზობლები გადაიპატიჟებდნენ, ნეფესა და პატარძალს კი ცალ-ცალკე წაიყვანდნენ დასაძინებლად. ნეფესთან ეჯიფი რჩებოდა, პატარძალთან – მისი დადი. მაყრიონს იმ ღამეს და მეორე დღესაც ქორწილის დაწყებამდე სოფელი უმასპინძლდებოდა. მთელი ღამე  გაისმოდა სიმღერა და ცეკვა-თამაშის ხმები.
ქორწილი ქალის ოჯახში შუადღისას იწყებოდა, როცა მთელი სტუმრობა მოიყრდა თავს.
გომეწრისა და პირიქითის თემებში ძირითადი სალხინო მუსიკა გარმონი იყო, რომლის დაკვრა ყოველ მეორე ქალს შეეძლო.
საღამოხანს, ქორწილის ყველა ცერემონია რომ ჩათავდებოდა ეჯიფი ქორწილს აშლიდა და წასასვლელად მოემზადებოდნენ. ჩქარობდნენ, რადგან ნასვამი მაყრიონისათვის გზა ღამით სახიფათო იყო. პატარძალს დადები წაიყვანდნენ პურის საჭმელად, იგი ხომ მთელი ქორწილის განმავლობაში უჭმელი უნდა მჯდარიყო პირბადეჩამოფარებული.  შემდეგ მას გასამგზავრებლად მოამზადებდნენ.
ქალი ეთხოვებოდა თავის სიყმაწვილეს, მშობლიურ სახლსა და გარემოს. მას გუნება უფუჭდებოდა, ტიროდა. ქალის ეს ცრემლები გულზე მაინცდამაინც არავის ხვდებოდა, ვინაიდან ითვლებოდა, რომ ესეც წეს-ჩვეულების წინაშე გაღებული ერთი ხარკთაგანი იყო. ერთ პატარძალს თურმე ტირილი მეტი მოსვლია და როცა უთხრეს, კარგი რაღა მოგივიდა, სირცხვილიაო, უპასუხია: „წესიწრა’იმეავ,თვარგანმეტა’მეტირებაო“.
გაუდგებოდაა გზას მაყრიონი უკვე პატარძლის თანხლებით. ისევ ცხენთა დგრიალით, ისევ თოფების ქუხილით და ისევ მაყრული სიმღერით.
მაყრიონის ქალის ოჯახში მისვლიდან ორდღიანი პერიოდის რაღაც მონაკვეთში ეჯიფს ნეფე-პატარძალი ეკლესიაში უნდა წაეყვანა ჯვრის საწერად. შეიძლება ჯვარი მაყრიონის ვაჟისას წამოსვლისასაც დაეწერათ გზად გავლისას, თუ ეკლესია გზაზე იქნებოდა.
სოფელთან მაყრიონი დაიქვეითებდა და პატარძალსაც ჩამოსვამდნენ ცხენიდან.  სამ სანთელს აანთებდა ეჯიფი, ერთს თვითონ დაიჭერდა, თითოს ნეფესა და დედოფალს მისცემდა და გაუძღვებოდა საფუვრისაკენ.
საფუვრის კარებთან ნეფე-პატარძლის ფეხებთან ცხვარს კლავდნენ. საფუარში შუაში ტაბლა იდგა, რომელზეც პურ-ყველი იდო. ნეფე-დედოფალს დალოცავდნენ, მცირე სუფრას გაშლიდნენ, მაყრებს მიიწვევდნენ და მალევე დაამთავრებდნენ პურობას. ამით მთავრდებოდა ეს პირველი დღე. პატარძალს და დადს დასაძინებლად წაიყვანდნენ რომელიმე მეზობლის სახლში. ნეფე კი მაყრებთან რჩებოდა.
მეორე დილას ქალის მაყრებს ისევ სოფლელები უმასპინძლდებოდნენ. საქორწინო სუფრა სასოფლო საჯარეში იშლებოდა. ნეფე-დედოფლის დასაჯდომად შეარჩევდნენ ოდნავ შემაღლებულ ადგილს, უკან ფარდაგი გაუკრავდნენ, ქვეშ კი ფარდაგს დააფენდნენ. ზედ ნეფე-დედოფლის დასასხდომად ბალიშებს დააწყობდნენ. „კახურაით“ – ფეხმორთხმით დასხდებოდნენ. წინ სუფრის გასაწყობად  ჯირკებზე ერთი ან ორი ფიცრის სიგანეზე გაურანდავი ფიცრებისაგან დაბალ მაგიდას გამართავდნენ. ხან ფიცრების მაგივრად შინნაქსოვ შეუღებავ საშარვლე და საჩოხე ტოლებს – შალებს დააფენდნენ. ხალხის დასასხდომად იქით და აქეთ გრძელ მორებსა და ჯირკებს შემოუწყობდნენ.
სუფრა უაღრესად მარტივი იყო: პური, ყველი, ცივად მოხარშული ხორცი; წვნიანს სუფრაზე დასხდომის შემდეგ ჩამოარიგებდნენ თიხისა და ხის ჯამებით. კოვზები აქ ცოტა იყო და უმეტესობა პირდაპირ ჯამებიდან ხვრეპდა წვნიანს. კოტორსა და ერმონაყვასაც დასხდომის შემდეგღა მოიტანდნენ და ძირითადად ქალის „დადების“ მხარეს დადებდნენ. სხვა კერძი აქ არ იცოდნენ. სუფრის წინ ტოვებდნენ დიდ თავისუფალი ადგილს ცეკვა-თამაშისათვის.
პატარძალი
მეორე დღეს ახალ რძალს წყალზე წაიყვანდნენ და წყაროს გზას ასწავლიდნენ, ეს გზა ამ დღიდან უთვალავჯერ უნდა გაევლო მას. წმინდა „სადიაცო“ საქმეთა შორის  წყლის მოტანა ის ერთ-ერთი საქმე იყო, რომელშიც ქალს ქმარი არასოდეს შეეშველებოდა.
ერთი კვირის შემდეგ პატარძალი „ჯალაბთას“ – დედულეთში მიჰყავდათ „ფეხბრუნებად“. მიმავალ რძალს დედამთილი ერთ დიდ კოტორს, ე.წ. „პატარძლის კოტორს“ ატანდა. სიძეს თავისი ცოლის სოფელში  ე.წ. „საქალთანო“-ს მიტანა ევალებოდა, სასმელ-საჭმელი მეუღლის თანასოფლელი ქალებისთვის პურმარილის გადასახდელად იყო. ზოგჯერ ისეც ხდებოდა, რომ სიძეს დაავიწყდებოდა ცოლეულში „საქალთანოს“ მიტანა, ან განგებ წაუყრუებდა, რასაც „ცოლისდები“ ძვირად უსვამდნენ, წლების განმავლობაში ახსენებენ ამის შესახებ, ყოველ შეხვედრაზე საყვედურობდნენ. სიძეს ერიდებოდაა კიდევაც ცოლეულებში გამოჩენა და მოხათრებულად იყო.
გათხოვილი ქალისათვის დიდ უბედურებად ითვლებოდა „უმამისახლობა“, ე.ი. უდედმამობა და უძმობა. გათხოვილ უძმო ქალს რომ დედ-მამა დაეხოცებოდა, მათი სახლ-კარიდან და მემკვიდრეობიდან ის არაფერს იღებდა. მიცვალებულებს გვარი გაისტუმრებდა. ქონებას კი, რაც დამარხვასა და ხარჯებს მორჩებოდა, გვარივე გაინაწილებდა.
უცნობლად დანიშნულნი
როგორც ვთქვით, დანიშვნისას ქალი და ვაჟი ხშირად ერთმანეთს არ იცნობდნენ. ეს უცნობობა ზოგჯერ კურიოზულობამდეც მიდიოდა ხოლმე. ისხდნენ ერთიმეორის გვერდით ქორწილში ნეფე-პატარძალი და ერთმა არ იცოდა მეორე რა სახისა იყო, ლამაზი თუ უსახური.
აი, რას გვიამბობს ერთი ჭეშოდან ვესტმოში გამოთხოვილი ოთხმოც წელს მიტანებული ქალი: „ქალ, მენახვ წესიაი, თვალის დამყრელ არ ვიყავი, ასთა’რო დაგსვნეს, სულმი წუხდის, სულ, როს ვიოდ კი რა’იღ, რა’გვერითა’ იმეავ. ხელებ უჩინდისა-დ ი’მ ბაღდადის ქვედითა ი’მ ხელებს ვხედიდ, მონებიწ არა აქვაოდ თავაც მონაც ან არას იქნებავ. ქარიან რა’იმ დღე იყო-დ ქარმ ბაღდად ა’ფრიალ. შევხედე-დ ისიც მხედევდ. მემონ, მემონ, მეტა’ მემონ. ამდღეთ იმის საგონელთ ვიყავი, ეს რა მონა ყოფილავ, რა’იმ ვქვნეავ. მემრთან-თანა’, თვალიმ შევშჩვიე, მერავ, აღარას მემონებოდის“. დიახ, ქალმა საქმროს სახე პირველად ქორწილში ნახა, ისიც შემთხვევით, ქარმა რომ პირბადედ ჩამოფარებული ბაღდადი აუფრიალა. საშინლად არ მოეწონა და დაღონდა, მაგრამ მერე, ალბათ, თვალი მიეჩვია, აღარ ეუშნოვებოდა.
მეორეს ნაამბობი კი უფრო დაუჯერებლად გამოიყურება: „ერთ კვირა’ის მოყვანილ ვიყვიდი-დ ჩემ კაც ვერ ვიცოდიდ, რომელ იყვის. წყალზე წაი-მოისი საანჯმოს კაცებს ვხედიდი, ნეტარ, რომელი მეავ. ერთ მეტა ’მომწონდისა-დ აგრ ვიყვიდ, რომევ იეგემც იყვისავ. მართლ ი’ს ყოფილიყვ“.
მაგრამ ყოველთვის ასე მშვიდობიანად არ მთავრდებოდა „უცნობ-უნდობლად“ დაქორწინებულთა თავგადასავალი, ხდებოდა ისიც, რომ ქალი ვერა და ვერ „შეშჩვევდა“ თვალს თავის ქორწილშიღა გაცნობილ მეუღლეს, ვერ მიიღებდა ქმრად. შეუვალი ტრადიციის ძალით ოჯახს მიჯაჭვული ქალი ისე გალევდა თავისი ცხოვრების გზას, რომ ქვეყანაზე ერთი კაციც ვერ გაიგებდა მისი ყოფის ტრაგედიას. იცხოვრებდა ცოლ-ქმარი გარეგნულად მშვიდად, ერთიმეორისათვის ხმამაღლა სიტყვის უთქმელად. ასევე მშვიდად მიაბარებდნენ სულს მეუფეს, მაგრამ შთამომავალს ვერ დატოვებდნენ და მათ შემდეგ სოფელში გაჩნდებოდა კიდევ ერთი გაცივებული კერა, კიდევ ერთი „ცოდვილათ ნაცხორი“.
ზოგჯერ კი ქალი აუმხედრდებოდა თავის ხვედრს, მიატოვებდა ქმრის ოჯახს და მამის სახლს მიაშურებდა. იქ მას ცხადია, თანაგრძნობით არავინ შეხვდებოდა, რადგან იგი არცხვენდა არამარტო ქმრის ოჯახს, არამედ თავისი მამის სახლსაც, საძრახისი საქმე ჩადიოდა, „ცუდ-ჭური“ დაითქვაო ამბობდნენ მასზე. შელახული სახელის აღდგენა კი ძალზე ძნელი იყო, ამიტომ ქალი ხან თვითმკვლელობამდეც კი მიდიოდა.

„კვეთილიანი“ ანუ საქმროს (ქმრის) დამწუნებელი

თუშეთის უწინდელ ყოფით მოვლენებს შორის ერთი საინტერესოა „კვეთილა“. ქალი რომ საქმროს დაიწუნებდა – დანიშნულის გაყოლაზე უარს იტყოდა ან გათხოვილი ქმრის ოჯახს დატოვებდა და მამის სახლს დაუბრუნდებოდა, ქმარეულები მას „კვეთილაში ჩააგდებდნენ“ – შვიდი წლით სხვაზე გათხოვებას აუკრძალავდნენ. ასეთ ქალს „კვეთილიანი“ ერქვა. „კვეთილიანი“ ქალის წაყვანის მსურველს საკმაოდ დიდი გამოსასყიდი უნდა გაეღო ძველი ქმრის ოჯახის სასარგებლოდ. ხდებოდა ისიც, რომ განაწყენებული „ქმარევლნი“ არავითარი გამოსასყიდის ფასად არ მოხსნიდნენ ქალს „კვეთილას“. მაშინ ახალი საქმრო მას მოიტაცებდა, რაც ხშირად ოჯახებს შორის მტრობის საბაბი ხდებოდა.

ქალის მოტაცება

ძველი თუშეთის სინამდვილისათვის უცხო არ ყოფილა დაქორწინება ქალის მოტაცების ან გაყოლების გზით.
ქალის მოტაცების საკითხი მაშინ დგებოდა თუ ვაჟის მხარე გადაწყვეტილ უარს მიიღებდა ქალიანთაგან.
ქალის მოტაცებასა და გაყოლებას წინ ხანგრძლივი და საიდუმლო სამზადისი უძღოდა ხოლმე.  დიდი ყურადღება ექცეოდა მოტაცებისათვის შესაფერისი დროის, ადგილისა და შემთხვევის  შერჩევას. ეს კი აუცილებლად მოითხოვდა ქალის მხრიდან ვინმე შინაურის ჩარევას.
უფრო ნაკლებ დავიდარაბასთან იყო და არის დაკავშირებული ქალის „გაყოლება“. აქ ყველაფერი „მოენის“ უნარზე იყო დამოკიდებული. თუ ის მოახერხებდა და ქალს გაყოლაზე დაითანხმებდა, საქმის დაბოლოვებას უკვე ბევრი აღარაფერი უნდოდა: ქალი გაიპარებოდა სახლიდან და დათქმულ დროს დათქმულ ადგილას მივიდოდა, სადაც მას რამდენიმე კაცი ელოდებოდა. შუაღამისას კი ვაჟის სოფელში მხიარული ახალგაზრდების ჯგუფი შევიდოდა ერთი ქალის თანხლებით და სიმღერით: „მოვიდვართ, მოგვიხარიან, მოგვყავს დედალი ხოხობი“.

მეორედ ქორწინება

უწინ ცოლმკვდარი კაცი ყველა შემთხვევაში ხელახლა ქორწინდებოდა. ამასთან, თუ პირველი ცოლისაგან შვილები დარჩებოდა, საცოლედ ქვრივს ეძებდა, ხოლო თუ ცოლი ახალგაზრდა მოუკვდებოდა და შვილი არ ჰყავდა, ქალწულის შერთვას მოიწადინებდა. ხშირად ქალწულს არ აძლევდნენ ხოლმე. ის კი განაწყენებული დაიწყებდა ქალის გაყოლების ან მოტაცების მცდელობას.
დაქვრივებული ქალი, თუ მას შვილები დარჩებოდა, გათხოვებაზე როგორც წესი, აღარ ფიქრობდა. ის რჩებოდა ქმრის ოჯახში და ზრდიდა შვილებს. თუ გათხოვდებოდა, ამ ნაბიჯს არავინ მოუწონებდა და მთელი სიცოცხლე საძრახისი არ დაელეოდა ხოლმე. რაც შეეხება უშვილო ქვრივს, მას ხელახლა გათხოვებისათვის არავინ დაძრახავდა.
ქვრივთა ქორწინებისას ლხინსა და, მით უმეტეს, ქორწილს არ მართავდნენ. ქალს მოუწყობდნენ მცირე გამოსათხოვარ ვახშამს, როგორც წესი, ღამით და ღამითვე წავიდოდნენ ახალი ქმრის მხრიდან მოყოლილი რამდენიმე კაცის თანხლებით. იქაც პატარა სუფრას გაშლიდნენ უახლოესი ნათესავების წრეში. ქორწილის შემდგომ მიმოსვლებს მოყვრებს შორის ადგილი არა ჰქონდა. ასე წყნარად ჩაივლიდა მეორედ ქორწინების ცერემონია.

სტატიის ავტორი – გიორგი ცოცანიძე
მასალა აღებულია წიგნიდან– "გიორგობიდან გიორგობამდე", 1987წ.
მასალა ადაპტირებულია მარიტა გოგიშვილის მიერ სპეციალურად საიტისთვის www.dzeglebi.ge