ნევროფსიქიკური დაავადებების მკურნალობის რელიგიური ცენტრები სვანეთში

(ეთნოგრაფიული მასალების მიხედვით)

ხალხურ მედიცინაში ამა თუ იმ დაავადების მკურნალობის მეთოდი და საშუალებები ძირითადად ემყარება ავადმყოფობის გამომწვევ მიზეზებზე, მათ ცოდნასა და შეხედულებას. დღესაც კი, თანამედროვე ფსიქიატრიულ მეცნიერებაში მიღწეული წარმატებების მიუხედავად, ფსიქიკურ დაავადებათა უმრავლესობის ეტიოლოგია ხშირ შემთხვევაში უცნობია, მით უმეტეს, ძნელი ასახსნელი იქნებოდა იგი სახალხო მკურნალებისათვის (და საერთოდ, ხალხისათვის). Bბუნდოვანი მიზეზები, კი ბუნებრივია, დაუკავშირდა სხვადასხვა ზებუნებრივ ძალებს _ ღმერთს, ან სხვადასხვა ავსულებს. ეთნოგრაფიული მასალის მიხედვით, ავსულები დაავადებას იწვევენ დამოუკიდებლადაც და ღმერთის დავალებითაც, ეს კი მაშინ ხდებოდა, თუ ღმერთის წინაშე რაიმე დიდ ცოდვას ჩაიდენდნენ. ღმერთი თავისი ხელქვეითი რომელიმე წმინდანის მეშვეობით მაშინ სჯიდა ადამიანებს დაავადებით, თუ ისინი მის სამსახურს ივიწყებდნენ, არღვევდნენ ღმერთსა და ადამიანთა საზოგადოებას შორის დაწესებულ ნორმებს, არ ემსახურებოდნენ უზენაესს სათანადო რიდითა და პატივით.
ზემოაღნიშნული შეხედულებები დამახასიათებელია არა მარტო სვანეთისათვის, არამედ ზოგადად მთელი საქართველოსათვის. ,,ხალხური წარმოდგენით, ცოდვილ ადამიანს ზოგჯერ დაავადებით სჯიდა ღმერთი ან წმინდანი და ამ სასჯელს ავსულის საშუალებით ახორციელებდა~. ხევსურთა წარმოდგენით, ბნედა ადამიანს მაშინ ემართება, თუ მას ღვთისშვილნი აÃდებოდნენ (განშორდებოდნენ), ეშმაკისაგან აღარ იცავდნენ, ბუნებრივია ეს მაშინ ხდებოდა, თუ ადამიანი უზენაესის წინაშე შესცოდავდა.
სვანეთში ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ავადმყოფის პატრონი დაავადების მიზეზის გასარკვევად მკითხავთან მიდიოდა, რომელიც მისი ხელობისათვის დამახასიათებელი სხვადასხვა საშუალებით (ლობიოს მარცვლებზე მარჩიელობით, სიზმრით ან ,,ფრთილების დახვევით~) ,,გაუგებდა~, თუ რა დანაშაულისათვის რომელმა წმინდანმა დასაჯა (რა თქმა უნდა ,,დიდი ღმერთის~ დავალებით) ავადმყოფობით და რა სახის სამსახური _მსხვერპლშეწირვის რიტუალი და სხვ. უნდა შეესრულებინათ ღვთაების გულის მოსაგებად.
სვანებს სწამდათ, რომ ღმერთის წინაშე ჩადენილი დანაშაული გადადიოდა შთამომავლობაზე; ამიტომ წინაპრის მიერ ჩადენილი რაიმე ცოდვის გამო შეიძლებოდა სრულიად უდანაშაულო დასჯილიყო. Aაქედან გამომდინარე, მიაჩნდათ, რომ ,,ეს დაავადება (ეპილეფსია//ბნედა) მოდგმითაც არის, გარკვეული შთამომავლობის ხალხს ახასიათებსო~. თუ ზემონათქვამს მორალურ_ეთიკური ნორმების თვალსაზრისით განვიხილავთ, შეიძლება ვიფიქროთ, რომ იგი გარკვეულწილად ცუდი საქციელის ჩადენისაგან შემაკავებელი ფაქტორიც იქნებოდა, არეგულირებდა როგორც საზოგადოებრივ ურთიერთობას, ისე საზოგადოებასა და ეკლესიას შორის ურთიერთობასაც, რადგანაც უმძიმეს ცოდვად, რისთვისაც ღმერთი სჯიდა ადამიანებს ნევროფსიქიკური დაავადებით, ითვლებოდა ,,ხატის გატეხვა~, ე.ი. ხატის წინაშე (ეკლესიაში) ტყუილის თქმა, ტყუილზე დაფიცება, საეკლესიო სიწმინდეების შეურაცხყოფა, ეკლესიის კუთვნილი მიწის მიტაცება და სხვ.
სვანური ეთნოგრაფიული მასალით, ზემოჩამოთვლილი მიზეზების გამო, ღმერთი ნევროფსიქიკური დაავადებით სჯიდა ადამიანებს. Yყველაზე მძიმე სასჯელი კი კანჭი//ნაღერბათ მოიხსენიებოდა. ხალხი ეპილეფსიას ყოფდა მემკვიდრეობით (განუკურნებელ) და ძლიერი სტრესის (შიშის) გამო გამოწვეულ დაავადებად, რომლის განკურნებაც შესაძლებლად მიაჩნდათ. Oორსავე შემთხვევაში ავადმყოფობის მიზეზად სხეულში ავი სულის (ეშმაკის) ჩასახლება ითვლებოდა, ამიტომ ეპილეფსია რომ დაემართებოდა ვინმეს, თოფის სროლასა და ხანჯლების ერთიმეორეზე დარტყმას იწყებდნენ ეშმაკების დასაშინებლად.
ბ. ნიჟარაძის ცნობით, სვანეთში ავი ზნე რომ დაემართებოდა ვინმეს, თოფის სროლითა და ხანჯლებით აშინებდნენ, ეგონათ, ეშმაკს გამოვდევნითო ავადმყოფისაგან. Aავადმყოფს ცხვირთან უხრჩოლებდნენ მგლის ბალანს და სხვ.
ზემოაღნიშნული შეხედულებები გავრცელებულია არა მარტო სვანეთში, არამედ მთელ საქართველოში. ეპილეფსიას ქართველი ხალხი ეშმაკეულ დაავადებად მიიჩნევდა.
საქართველოს მოსახლეობის რწმენა_წარმოდგენების მიხედვით, ,,სამყაროს კეთილი ძალები~_ ღმერთი, ანგელოზები, ღვთაებები, წმინდანები _ ადამიანის კეთილდღეობაზე ზრუნვასთან ერთად, მათი მსჯავრმდებლის ფუნქციასაც ასრულებენ. მათ მიერ დადებული მსჯავრი მეტწილად სნეულებით გამოიხატებოდა.
ადამიანის მფარველი ანგელოზი საზოგადოების, მისი წევრის მიერ მიღებული ეთიკური ნორმების დარღვევისა და ცოდვის ჩადენის გამო, ხელს იღებდა მის მფარველობაზე, რის შედეგადაც ბოროტი ძალები აქტიურდებოდნენ დამ ის დაუფლებას ცდილობდნენ, რაც ძირითადად ნევროფსიქიკური სნეულების სახით ვლინდებოდა.
ხალხური შეხედულებით, ეპილეფსიური გულყრა მთვარის ფაზებზეა დამოკიდებული: ,,ავმა ზნემ უფრო ახალ მთვარეზე იცის მოვლა, ან თვის თავზე მეორდება. Nერვიული სისტემა რომ მოეშლება ადამიანს, მერე უფრო ხშირად უმეორდება~,_გადმოგვცემენ მთხრობლები.
აკად. Aა. ზურაბიშვილი წერდა, რომ ძველ დროში შეინიშნებოდა ერთგვარი კავშირის არსებობა გულყრის სიხშირისა და მთვარის მოძრაობას შორის. Mმაგ.: გულყრა თითქოს ხშირდებოდა _ ახალი მთვარის გამოჩენაზე; ამიტომ, ძველად ეპილეფსიას განიხილავდნენ, როგორც ,,სამთვარეულოს~. ეთნოგრაფიული მასალის მიხედვით, ქართველი ხალხი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს მთვარის ფაზების გავლენას ჯანმრთელობა_ავადმყოფობაზე, განსაკუთრებით კი _ ნევროფსიქიკური სნეულებით შეპყრობილებზე: საყმაწვილოზე, ეპილეფსიაზე და სხვ.
მაგ.: სამეგრელოში დამოწმებული ეთნოგრაფიული მასალის მიხედვით, თუთაში ,,მოვლითაა~, ახალ მთვარეზე ემართებათ, როგორც მკვდარი, ეგრე ხდება ბავშვი, თუ არ უმკურნალე, ზნედ (ეპილეფსიად) გადაიქცევა. გურიაში ბნედას ,,მომთვარასაც~ უწოდებენ. სამცხე_ჯავახეთში ბნედა მთვარის ფაზებთან გარკვეულ კავშირში განიხილებოდა. ,,დაავადების გამწვავება ძირითადად ახალმთვარეობის დროს ხდება, ახალმთვარეზე დაიბნიდება ბნედიანი~.
ზემოაღნიშნული შეხედულება დაავადების გამწვავებასა და მთვარის ფაზების ურთიერთკავშირის შესახებ უძველესი დროიდან მომდინარეობს.
ავადმყოფობის გამომწვევი ხალხური ახსნა თავისთავად განაპირობებს მკურნალობის საშუალებებსა და მეთოდებსაც. Aამიტომაც, რადგან აღნიშნული დაავადება სხეულში ავი სულის (ეშმაკის) ჩასახლებას მიეწერებოდა, ბუნებრივია, მთელი ძალისხმევა მიმართული იყო ადამიანის ორგანიზმიდან მის გამოძევებაზე; ასეთი ავადმყოფის მკურნალობა ძირითადად რელიგიური ხასიათისაა და მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს მაგიურ რიტუალებსაც.
აღსანიშნავია, რომ სვანეთში ნებისმიერი გართულებული დაავადების დროს ტარდებოდა რელიგიური რიტუალები, ხოლო ნევროფსიქიკური, კერძოდ, ეპილეფსიის//ბნედის მკურნალობაში მათ ძირითადი ადგილი უკავიათ.
საინტერესოა, რომ საქართველოს სხვა კუთხეებში ეშმაკეულ დაავადებათა ეგზორციზმის რიტუალები ძირითადად ტარდებოდა წმინდა გიორგის სალოცავებში. ცნობილია, რომ, ქრისტიანილი რელიგიის მიხედვით, წმინდა გიორგის ერთ_ერთი ფუნქცია, სულით ავადმყოფთა მკურნალობაა. მაგრამ სვანეთში წმინდა გიორგი, მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან პოპულარული წმინდანია და თითქმის ყველა შემთხვევაში მას სთხოვენ შემწეობას, ზემოაღნიშნული ფუნქციის მატარებელი ნაკლებადაა. მას ენაცვლება Gაბრიელ მთავარანგელოზი და წმინდა კვირიკე. ჩვენს ხელთ არსებული ეთნოგრაფიული მასალის მიხედვით, Gგაბრიელ მთავარანგელოზი მხოლოდ მფარველი ღვთაებაა, ის არ სჯის ადამიანს აღნიშნული სნეულებით, მაშინ როდესაც წმინდა კვირიკე ეშმაკებს მიუსევს დამნაშავეს და აავადებს ავი ზნიტ//ბნედით. ჭმინდა კვირილე ორმაგი ფუნქციის მატარებელია _ იგი არის დამსჯელიც და მფარველიც.
სვანები ,,დარგობრივ ღვთაებათა შორის, გაბრიელ მთავარანგელოზს ზნისა და გუნებაგულის მთავარანგელოზად თვლიდნენ და მას ილორის ეკლესიას უტოლებდნენ. სვანეთში მას ავი ზნისაგან გადამრჩენად თვლიდნენ, როგორც ილორს სამეგრელოსა და აფხაზეთში~.
ზემოაღნიშნული მასალიდან ნათლად ჩანს, რომ სვანეთში აღნიშნულ სფეროში წმინდა გიორგის გაბრიელ მთავარანგელოზი ჩაენაცვლა. სვანეთში ჩემ მიერ მოპოვებული ეთნოგრაფიული მასალის მიხედვით, ნევროფსიქიკურ დაავადებასთან მხოლოდ გაბრიელ მთავარანგელოზია დაკავშირებული. ვ. ბარდაველიძის მიხედვით კი _ მიქელ_გაბრიელ მთავარანგელოზები სახელდება.
ნ. მინდაძის მასალების მიხედვითაც, მთავარანგელოზებს დამსჯელი ფუნქციაც აკისრიათ, უმეტესწილად ნევროფსიქიკური დაავადებით სჯიდნენ ადამიანს.
სვანეთში ეპილეფსიანი (ბნედიანი) სამკურნალო რელიგიური ცენტრებია: წმინდა კვირიკეს ეკლესია ბალსზემო სვანეთის სოფელ კალაში, სადაც წელიწადში ორჯერ _ აღდგომას და კვირიკობას _ 28 ივლისს, იმართება წმინდანის სახელობის დღესასწაული. ამ დროს მიჰყავდათ ავადმყოფები დასალოცად გაბრიელ მთავარანგელოზის ეკლესიაში, ბეჩოს თემის სოფელ გულში, ამიტომ მას ადგილობრივი მცხოვრებნი ,,გულა გაბრიელად~ მოიხსენიებენ. მისი სალოცავი დღეა აღდგომის მომდევნო სამშაბათი_,,გულა თახაშ~ (გულის სამშაბათი), მაგრამ აღნიშნული დღიდან ივნისამდე და 27 ნოემბრიდან ,,გულა თახაშამდე~ ავადმყოფის პატრონს ყოველ სამშაბათს შეეძლო სალოცავში მისვლა და ავადმყოფის სახელზე ლოცვის ჩატარება.
ავადმყოფის პატრონი სალოცავში ისეთი წესით მიდიოდა, როგორი აღქმაც ჰქონდა მიცემული, ან როგორც მკითხავი ურჩევდა. სალოცავი რიტუალი შემდეგნაირად ტარდებოდა: წმ. Kვირიკეს ეკლესიაში ავადმყოფს შესასვლელ კარებთან დალოცავდნენ: ეკლესიიდან დროშას გამოიტანდნენ, ავადმყოფი დროშის წინ დაიჩოქებდა, წინ შესაწირ ცხოველს _ ციკანს დაუყენებდნენ, ავადმყოფს ხელში ეჭირა ანთებული სანთელი, რომელსაც რიტუალის დამთავრების შემდეგ ეკლესიის კედელზე მიაკრავდა.
რაც უფრო მძიმე ფორმებში გამოიხატებოდა ავადმყოფობა, მით მეტად უნდა ,,დაესაჯა თავი~ ავადმყოფის პატრონს, რომ ღმერთს მისი ვედრება შეესმინა: ავადმყოფის სიგრძე სანთელს, მუხლებზე დაჩოქილი ხელში ჩაიწვავდა; ყელზე საყელოს//უღელს//წირხ//ყიაშლებარ_ს შეიბამდა და ისე ლოცულობდა (საყელოს//წირხს სალოცავში ასვლისას, გზაზე არყის ხის წვრილი ტოტებისაგან აკეთებდა), ლოცვისას მას ხელს მოჰკიდებდა და ისე შეევედრებოდა წმ. Kვირიკეს, რომ მისი ლოცვა შეესმინა. ღიტუალის დამთავრებისას საყელოს სალოცავში ტოვებდა.
ავადმყოფობის დროს ყელზე როგორც წნელის, ასევე რკინის უღლის ტარება და შემდგომ მისი ხატში დატოვება ცნობილია საქართველოს სხვა კუთხეებშიც. იგი შეიძლება ხატის მონობის გამარტივებულ ფორმად მივიჩნიოთ. ღოგორც ვ. ბარდაველიძე წერს _ ,,ხატის მონობის ატრიბუტი თავდაპირველად ხის უღლიანი ჯაჭვი უნდა ყოფილიყო, რომელიც შემდგომ ლითონის საქედურიან ჯაჭვში გადაიზარდა. თავდაპირველად იგი სამსხვერპლო მონისთვის იყო განკუთვნილი, შემდგომ მსხვერპლად შეწირვა შეცვლილა სიმბოლურად ჯაჭვის ტარებიტ. Yოველივე ეს დაკავშირებულია წინაქრისტიანულ რელიგიებთან~. კვირიკეში ავადმყოფს ეკლესიის მსახური (მომზირ) დალოცავდა: ,,დიდება ლაგურკას, გეხვეწებით, შენ უშველე ამ ავადმყოფს, ამ ჭირისაგან განკურნე, მიეცი ჯანმრთელობა, გული მხიარული და ტანი მრთელი~. Lოცვას სალოცავში თავშეყრილი ხალხი ,,ამინ~_ს დააყოლებდა. Mლოცველს ხელში ავადმყოფის ოჯახიდან მოტანილი სალოცავი პურები ეჭირა, რომელთაც ზემოდან ჯვრის ფორმის პური_,,ფუსნა მუჟეღ~_ი ,,ბატონი წინამძღოლი~_ედო; იგი აუცილებლად ხელუხლებლად უნდა დაებრუნებინათ სახლში. Eკლესიიდან ვერცხლის სურით გამოჰქონდათ ,,შალიანის~ ხატის ,,ნაბანი~ წყალი და ავადმყოფს ასმევდნენ. ეს წყალი ,,მთელ სვანეთში იყო ცნობილი, როგორც სასწაულმოქმედი და იყენებდნენ ავადმყოფობასა და ფიცის დროს~.
უნდა აღინიშნოს, რომ ხატის ,,ნაბანი~ წყლის შესხურებას ან დალევას მთელ საქართველოში სამკურნალო დანიშნულება ჰქონდა.
დალოცვის შემდეგ ავადმყოფს ყელზე შეაბამდნენ კვირიკეს ეკლესიისათვის შეწირულ მძივს, რომელიც ერთი წელი უნდა ეტარებინა და შემდგომ უკან დაებრუნებინა.
ლოცვის დამთავრების შემდგომ სამსხვერპლო ციკანს მარჯვნივ შემოაბრუნებდნენ, ავადმყოფს თავზე შემოავლებდნენ, სანთლით ბეწვს შეუტრუსავდნენ, გაიყვანდნენ ეკლესიის გალავნის გარეთ და იქ შესწირავდნენ. შემდეგ მისი შემწვარი გულ_ღვიძლით დალოცვის რიტუალი ხელახლა ტარდებოდა.
წმინდა კვირიკეს სამსხვერპლო ცხოველად ციკნის დაწესების შესახებ რამდენიმე გადმოცემა არსებობს. ერთი ვარიანტით, წმინდა კვირიკეს ხატი კალის ეკლესიიდან მოუპარავთ და ბალსქვემო სვანეთში წაუღიათ. ერთ კალელ კაცს დიდი წვალების შემდეგ ციკნის გუდით ხატი უკან დაუბრუნებია. Aმის შემდეგ შესაწირად დაწესდა ციკანი.
მეორე ვარიანტის მიხედვით კი, ღმერთის წინაშე ჩადენილი დანაშაულისათვის კვირიკე ადამიანს ავი ზნით//ბნედით სჯის_ ავ სულებს (ეშმაკებს) მიუსევს. თხაც ეშმაკია და ამიტომ სწირავენ მას კვირიკეს ჩადენილი ცოდვის გამოსასყიდად. საინტერესოა ავადმყოფის სახელზე სამსხვერპლო ცხოველის შესახელების რიტუალი. Aადამიანს, სადაც პირველად მოუვლიდა ეპილეფსიური შეტევა, იმ ადგილზე დედალ ცხვარს მიიყვანდნენ, დაიჩოქებდნენ და წმინდა კვირიკეს შეევედრებოდნენ: ოღონდ ავადმყოფი გაეთავისუფლებინა და მას შესაწირ ციკანს არ გამოულევდნენ, შეუთქვამდნენ, რომ ამ თხის ნაშიერს ყოველწლიურად მას შესწირავდნენ.
ვინც სოფელ კალიდან შორს ცხოვრობდა და ყოველ წელიწადს არ შეეძლო კვირიკეს სალოცავში მისვლა Dდედალ თხას აიყვანდნენ კალაში და რომელიმე მოსახლეს სთხოვდნენ, რომ მათ მაგიერ ავადმყოფის სახელზე კვირიკეში ჩაეტარებინათ მსხვერპლშეწირვის რიტუალი და ლოცვა. როცა თხა დაიკარგებოდა ან დაბერდებოდა, მაგიერს შეუსახელებდნენ. თხას ,,გვირკაY~_ს ეძახდნენ. სანამ ავადმყოფი ცოცხალი იყო, მის სახელზე ზემოთ აღწერილი დალოცვის რიტუალი ყოველ წელს უნდა შეესრულებინათ. გამოჯანმრთელების შემთხვევაშიც კი, თორემ ,,კვირიკე განუახლებდა ავადმყოფობას~. სალოცავში ავადმყოფის ასვლა პირველ წელს იყო აუცილებელი.
ავადმყოფის დალოცვის რიტუალი Gგაბრიელ მთავარანგელოზის ეკლესიაში მცირეოდენი განსხვავებით ტარდებოდა. Gგანსხვავება ის იყო, რომ, თუ კვირიკეს ეკლესიაში ავადმყოფის სახელზე ყოველ წელიწადს უნდა უნდა შეესრულებინათ დალოცვის რიტუალი, გაბრიელ მტავარანგელოზის სალოცავში სავალდებულოდ მხოლოდ სამი წელი ითვლებოდა და შესაწირავიც _ ყოჩი _ პირველ წელს იყო აუცილებელი. სალოცავ პურებს ზემოდან გულის ფორმის ლემზირს//ლუჭვენს დაადებდნენ, ზედაშე არაყს და შემწვარ გულ_ღვიძლს მომზირს მისცემდნენ, რომელიც ასე დალოცავდა ავადმყოფს: ,,ოო, დიდება მყოფ მადლს, დიდება მოგსვლოდეს, მადლყ მოგსვლოდეს, გულის გაბრიელს დიდება, დიდება მოგსვლოდეს; გულის გაბრიელს გეხვეწები ღვლეჭით (იგივეა რაც წირხ//უღელი), ზედაშით, ღვიძლით, დაშენ უშველე ამ ავადმყოფს....აქ დალოცვა რომ დაიწყო, მას მერე ყველაზე უკეთესად ვისაც დახმარებიხარ, მეორედ ამადაეხმარე, შენთან მოსვლას არც ამის მერე დაივიწყებს ეს კაცი~.
განსხვავება იყო ისიც, რომ ავადმყოფ ქალს ეკლესიის კარებთან დააჩოქებდნენ და იქ დალოცავდნენ, კაცს კი ეკლესიაში შეიყვანდნენ.
სვანური ეთნოგრაფიული მასალის მიხედვით, ავი ზნე სათაკილო და დასამალი დაავადება არ იყო. დაფარვა ცუდი იყო, ეპილეფსიური შეტევები უფრო გაუხშირდებოდა ავადმყოფს. ,,ღმერთის მიერ არის და სამარცხვინო რად იქნებაო~,_ გადმოგვცემენ მთხრობელები. აღსანიშნავია, რომ ეპილეფსიის ერთ_ერთი სახელწოდება ,,ნაღერბათ~_ ღმერთისმიერს ნიშნავს.
ეპილეფსიანი ავადმყოფის მკურნალობის სრული სურათის წარმოსაჩენად აუცილებელია მოკლედ შევეხოთ მაგიურ ქმედებებს, რომლებიც ძირითადად დაავადების ნიშნების პირველი გამოვლენის დროს სრულდებოდა. სვანეთში, როდესაც ვინმეს, უფრო კი ბავშვს, პირველად დაემართებოდა ეპილეფსიური გულყრა, ზურგის მხარეს, პერანგში კვერცხს ჩაუდებდნენ, მუჭით დაიჭერდნენ, ამოჭრიდნენ პერანგს კვერცხიანად და შორს გადააგდებდნენ_ამით თითქოს ავადმყოფობას აცილებდნენ.
ეპილეფსიას შელოცვებითაც მკურნალობდნენ, განსაკუთრებით მაშინ, თუ დაავადების გამომწვევ მიზეზად შეშინებას თვლიდნენ. ასეთ დროს ავადმყოფს დღეში სამჯერ ,,შეშინებულის ლოცვით~ შეულოცავდნენ. რიტუალის შესრულებისას იყენებდნენ ისეთი ნივთიერებებით ,,შეხრჩოლებას~ (გოგირდის დაწვა, თოფის წამლის შესუნთქვა და სხვ.), რომელიც გამოიწვევდა ცხვირისცემინებას და ამ გზით ავი სულის (ეშმაკის) გამოდევნას სხეულიდან.
ასეთი ავადმყოფი მუდმივად ატარებდა თილისმას, რომელშიც შელოცვის ტექსტი და მგლის ხორხის ნაწილი იყო ჩადებული.
უნდა აღინიშნოს, რომ სვანეთში ეპილეფსიან//ბნედიან ავადმყოფს მხოლოდ კაცი შეულოცავდა და ასევე იგი მიხედავდა ავადმყოფობის შეტევის დროსაც. Qალი ახლოს არ უნდა მისულიყო. შეიძლება ვივარაუდოტ, რომ ეს ქალისდაცვის მიზნითაც ხდებოდა, რადგან, ქართველი ხალხის რწმენით, მას კაცთან შედარებით სუსტი მფარველი ანგელოზი ჰყავს და არსებობდა საფრთხე, რომ გამხდარიყო მკურნალობის შედეგად ავადმყოფის ორგანიზმიდან განდევნილი ეშმაკის (ავი სულის) ახალი მსხვერპლი.
ცნობილია, რომ ეპილეფსია რთული სახის ნერვული დაავადებაა, რასაც თან სდევს მძიმე ძვრები ფსიქიკის სფეროში და, ცხადია, მისი მკურნალობა ძალიან რთულია, ხშირად შეუძლებელიც. ზემოაღწერილი მკურნალობის პოზიტიური მხარე ავადმყოფის ფსიქიკაზე დადებით ზემოქმედებაში გამოიხატება. ხოლო ფსიქიკური ზემოქმედებით მკურნალობა სასარგებლოა, დღესაც კი მეცნიერულ მედიცინას არ შეუძლია მას გვერდი აუაროს. გამოჯანმრთელებაში უდიდეს როლს ასრულებს რწმენა.
აკად. Aა. ზურაბაშვილის აზრით ეპილეფსიის მკურნალობა შთაგონებით ნაკლებ ეფექტურია, მაგრამ არსებობს ეპილეფსიისმაგვარი დაავადებანი, რომლებიც გარეგნული ნიშნების მიხედვიტ ჰგვანან ეპილეფსიას და ისინი ადვილად ექვემდებარებიან მკურნალობას.
საინტერესოა, რომ სვანური ეთნოგრაფიული მასალის მიხედვით ,,ავი ზნე სხვადასხვანაირად ემართებათ _ ზოგი ყეფს, ზოგი გიჟივითაა, ზოგი მაშინვე დავარდება და გული მისდის. დუჟი იცის ავმა ზნემ, ფართხალი, ყვირილი ძალიან დიდი ძალა ეძლევა. ეს გრძელდება ცოტა ხანს, მერე თვითონ მოდის გონზე. ასეთ დროს წამლის მიცემა არ იციან, არ შეიძლება~, _ გადმოგვცემენ მთხრობელები, _ ან ზოგ ,,გაუთხოვარ ქალს ზედმეტი სისხლის გამოისობით ბნედისმაგვარი კრუნჩხვა ემართებოდა~.
ცხადია, ხალხი გარეგნული ნიშნებით მსგავს დაავადებებს ერთი სახელწოდებით მოიაზრებდა, განკურნების შემთხვევები კი მკურნალობის მეთოდის, აღნიშნულ შემთხვევაში_ რელიგიურის, გამარჯვებაიყო. ხალხის აზრით წმ. Kვირიკეს და გულა_გაბრიელის ეკლესიებში ლოცვა შველოდა ავადმყოფს _ ,,რომ არ ეშველა ას ეარ განდიდდებოდა~, _ გადმოგვცემენ მთხრობელები. ცნიბილია, რომ ავადმყოფობის მიზეზად სხეულში ავი სულების ჩასახლების რწმენა_წარმოდგენები უძველესი დროიდან მომდინარეობს, ამიტომ რელიგიასა და მედიცინას შორის თავიდანვე ჩამოყალიბდა მტკიცე კავშირი. Nევროფსიქიკურ ავადმყოფთა მკურნალობაში კი რელიგიას განსაკუთრებული ადგილი ეჭირა.
,,ძველი და ახალი აღქმის წიგნებში დიდი ადგილი ეთმობა პასაჟებს, რომლებშიც უბრალო ადამიანებისათვის გასაგები ენით გადმოცემულია სხვადასხვა სნეულებებით შეპყრობილთა განკურნების ამსახველი მოთხრობები, რაც საშუალებას იძლევა გარკვეული დასკვნები გავაკეთოთ მედიცინისადმი ძველი და ახალი ეკლესიის დამოკიდებულების შესახებ~ (21, 95).
საინტერესოდ გვეჩვენება, რომ, ხალხის რწმენით, თუ ეკლესიაში სალოცავად მისულ ავადმყოფს დაემართებოდა ეპილეფსიური შეტევა, ეს ,,კარგი ნიშანი იყო~. ვფიქრობთ ამ ,,კარგ ნიშანში~ წმინდა კვირიკეს ან Gაბრიელ მთავარანგელოზის ეშმაკთან შებრძოლება უნდა იგულისხმებოდეს, რაც ბუნებრივია, წმინდანის (ღვთაების) გამარჯვებით და ავადმყოფის ეშმაკისაგან განთავისუფლებით უნდა დამთავრებულიყო.
ქართველ ხალხს სჯეროდა, რომ ეშმაკის მიერ ფიზიკური შეხებითა თუ მოლანდებით შეშინებული და გონებაარეული, ზოგჯერ კი ეშმაკის მიერ შეპყრობილის შველა შეიძლებოდა სალოცავებში ეშმაკის გამოდევნის რიტუალის ჩატარებით.
ასეთ ავადმყოფებს, როგორც ფსიქიატრები აღნიშნავენ, აქვთ ეკლესიისაკენ, როგორც მხსნელისაკენ ლტოლვის ტენდენცია.
წარმოდგენილი ეთნოგრაფიული მასალაც ადასტურებს ზემოაღნიშნულს. რწმენა იმისა, რომ ავადმყოფობა ღვთიური სასჯელია, რომელიც ღმერთმა გარკვეული დანაშაულის, ცოდვის გამო მოუვლინა ადამიანს, გარკვეულწილად თავისთავად განაპირობებდა ღვთისადმი მორჩილების, მონანიებისა და პატიების სათხოვნელად გამართულსამკურნალო რელიგიური რიტუალების ჩატარებას, რაც შესაბამისად ავადმყოფს გამოჯანმრთელების იმედს აძლევდა.

სტატიის ავტორი – მედეა ბურდული;

მასალააღებულია  ჟურნალიდან –  ,,ლოგოსი~, საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიასთან არსებული ქრისტიანული კვლევის საერთაშორისო ცენტრი; საქართველოს საპატრიარქო. ისტორიის, ეთნოლოგიის, რელიგიის შესწავლისა და პროპაგანდის სამეცნიერო ცენტრი, თბილისი, IV, 2007w. გვ.302_308.).